Grenalha, Leon (1850-1920)
Leon Grenalha èra agricultor. Escriguèt de poesias en lenga d'òc dins la varianta lengadociana del sud Perigòrd, publicadas dins los recuèlhs Ol Perigor négré e Qualcos espigos, que doas, Moun gabelet e Moun poï, fuguèron mesas en musica per Joan Darquier (Sarlat, 1908). Moun poï fuguèt cantat a l’Opèra de París per Robert Cousinou, cantaire liric baritòn e poèta (entrat a l'opèra de Paris en 1913). Cent ans aprèp, lo monde del Perigòrd cantavan encara aquesta cançon1.
Identitat
Formas referencialas
Grenaille, Léon (1850-1920)
Autras formas conegudas
Grenalha, Leon (forma occitana del nom)
Elements biografics
Sus son acte de naissença, Leon Grenalha es apelat Pierre, filh de Geraud Grenalha e de Suzanna Lagugie, que demoravan al Pòrt de Graulejac. Son nom de baptisme fuguèt cambiat al cors de sa vida, coma èra de mòda en d’aquel temps.
Nasquèt a la Pontonaria de Carsac (Dordonha) lo 5 de julhet de 1850, dins una familha d'origina locala: los Grenalha i demoravan dempuèi la Revolucion; èra una abitarèla anciana, relais de pòsta qu'enfàcia lo Pòrt de Graulejac asegat sus l'autra riva. De viure rasis lo flume Dordonha, l’autor i trobava son inspiracion.
Sortiá d'una familha qu'èran de païsans dempuèi de nombrosas generacions. Maridèt una dròlla que veniá tanben del mitan rural. Son reire-petit filh, interrogat lo vint d’agost de 2020, non a pogut donar d'informacions quant a son escolaritat dins las annadas 1850-1870, ni mai sus sos diplòmas. Auriá pogut frequentar una de las escòlas primàrias comunalas non gratuitas creadas per Guizot en 1833, o, coma d'autres de la meteissa generacion, seguir de leiçons del curat de son vilatge.
Non faguèt lo servici militar, ni mai la guèrra de 1870-1871, sa familha paguèt un remplaçant per fin de lo gardar pel trabalh de la bòria (lo servici èra de 7 ans)… Çò qu'implica que sa familha avián los mejans d'o pagar.
Leon Grenalha moriguèt lo 19 de març de 1920 a Graulejac (Dordonha). Dins sa necrologia sul jornal
L'Union sarladaise2 qu'aviá publicat sos poèmas, al nom de la Societat dels Veterans del canton de Carlux, lo doctor Dupiellet, conse de Carlux, lo ditz «
animé du plus pur esprit de justice et de solidarité » e comunica tanben lo discors prononciat per Monsur Sarrazin, un temps medecin a Graulejac ont enreguèt una carrièra politica coma conselhièr municipal, puèi conse de Sarlat, puèi deputat.
A la lectura de sos poèmas, sembla que lo posicionament politic de Leon Grenalha s'acomodava amb lo de son amic Sarrazin qu'aviá evoluït dels Republicans puslèu d'esquèrra als Radicals Socialistas. Son reire-pichon-filh sap pas se Leon èra aderent al partit, mas lo ditz engajat dins la luta per la desseparacion de la Glèisa e de l'Estat (1901), en oposicion al licèu Sent-Josèp de Sarlat tengut per de Jesuitas. Se nòta pasmens dins son poèma
Lo poulitico del poysan çai-jos citat una pica contra Jaurès…
Denonciava la condicion dels paísans de son temps, proletarizacion e pèrda de la vita sanitosa dins lo campèstre, que los oblijava d'anar trabalhar dins las fabricas per arribar a viure decentament.
Engatjament dins la renaissença d’oc
Leon Grenalha legissiá d’escrits en lenga d’òc puèi que trobam son nom sus l’endedins de la cobèrta d'un exemplar del libre D’al brès a la toumbo, poema en dotze cants de l’abat Justin Bessou
3. Li agradavan los poètas Mistral e Jansemin:
Oh! S'obioy dé Mistral lo plum'olerto et fino...
Sé Jasmin, aoutrescot, éro possat oyssi
S'orrestabot cosset!
Soun amo to sonsiblo; sos pensados divinos
doban ton fluvé pur et toun cel esclorzi,
Oourio fat cen couplets.
(Un coin del Périgor in Ol Périgor Négré, p. 101)
Escriviá de vèrses ont metiá en scèna son amor del país e lo culte de la libertat, lo travalh dels païsans, la natura, las sasons, l’amistat, l'amor de la patria e de tèmas d’actualitat.
Visquèt los eveniments de la guèrra francò-prussiana dins los Mobils de la Dordonha, e atal escriguèt un poèma quand los naviris franceses anèron saludar a Kiel l’emperaire Guilhèm d'Alemanha: O perpau de Kiel.
Fuguèt un patriòta afogat e un republican sincèr. Exprimissiá sas idèas politicas dins sos poèmas, per exemple en març 1894 dins
Lo poulitico del poysan (in
Ol Perigor Négré, p. 69) :
Quant o fa soun merca, lou dissaddé o lo bilo,
Qué li resto un soou ol foun de soun poutzou:
Otzato un tzournolet, oun lo phraso poulido,
Li dono o réfletzi, bien may qué dé rojou.
Lou principé, per el, bol pas lou discuta;
Soun idéyo es esquélo. Et ré li coustorio
Sé lo menaou un tzour so bieillo liberta
Pu léou sul sol Froncé, li doyssorio lus o.
Mais ço qué counpren pas; qué soun cerbel estré,
N'o pas pongu sozi, malgré so boulounta;
Qu'os tout oquéou discour, qu'oboutissoun o ré
Mas o ogri l'espri et o tout rétorda.
Bourlio per bien zou diré, sans toutzour li tourna:
Qué los proumessoy fatzo siosquessou plo tengudo,
Per oquel que doban d'estré lou députa,
Nous obio proumétu loy réformo ottendudo.
Qué nous obion pas dit, yo bé bint an d'oco?
Qué lou poysan biourio de la manno del cel;
Qué sério rey sus terro, qué l'atzé d'or bendrio;
Qué li monquorio rés, dusco din lou tounbel!
Soun espoir, bien souben es portit en fumado!
Mais malgré tout oco, ès toutzour résigna.
So grando enbitiou: lo terro soménado,
Li proumet din l'estiou uno récolto en bla.
Lo poulitico et del soun pas fat per s'entendré;
Et sé n'obio rés pu per gorni soun gronié
Poudrio sorra lu flan et sé pressa lou bentré,
Car n'engroyssorio pas déou discour de Jauré.
Boudrio pus tan de mou, préférorio déous acté;
Li corlio un paou d'ortzen per douna o sus éfon.
Qué lou goubernomen, per dès proucéda satzé,
Opliquès un inpo, o tout oquéou qué n'on.
S'occupoun pas trot d'el; counessoun so possinço,
Soun corotari dou, esprouba bien souben,
O dounat o la Franço, din dès tzour de démenço,
dé los probo d'omour, o may d'otatzomen.
Per bien résuma, touto so poulitico,
Su dézir, soun espoir et touto so fierta
Montène en soun poï lo grando Républico,
Qué d'aoutrès pu molin doyssorion escopa.
D'autres poèmas benvolents son sovent dedicaçats a d’amics o a d’escasencas particularas. E se plai a botar en scèna son Perigòrd tant aimat, coma dins Mon poï que fuguèt mes en musica per Jean Darquier, professor de musica al collègi Sent Josèp de Sarlat, organista a la catedrala de Sarlat e compositor de melodias e de peças per pianos. La cançon fuguèt cantada mai que mai dins sa província e quitament juscas a l'Opèra de París per Robert Cousinou, cantaire liric baritòn e poeta. Lo jornal local
L'Union Sarladaise publicava sos poèmas.
Dins lo discors que Joan de Boisson legiguèt lo 10 de julhet de 1932 a la XXIIIa felibrejada del Bornat del Perigòrd a Sarlat, aprenèm que Leon Grenalha èra membre del Bornat del Peirigòrd. Aquel jorn, sa memòria fuguèt onorada emb la de dos autres poètas sarladeses, Sylvain Cavaillez e Ludovic Sarlat, e una placa pausada sus la faciada de l’Ostal de la Comuna de Sarlat. Vesèm dins lo programa que son poema Los tziboulados (
Ol Périgor Négré, p. 27) fuguèt dich a la Cor d’Amor sus una musica de Darquier :
Es toumbado oquesté moti,
Oqui, sul pa dé mo porto;
Lo poouréto, presque morto,
Ocobabo d'ogoni!
Dé soun el, moytat cluca,
Uno grumilho s'escopabo;
Pensabo'l niou qu'obio doyssa
Per mouri tzu los tziboulados.
Lou cat nègré et soun oouséléto,
Ol coin del boy, près del toli,
Obion siés io prest'ospeli,
S'éroun solbat dé lo béléto,
Qu'es to missanto péous oousels.
Lo fomilleto èro porado
Quand tout d'un co tombo d'ol cel
Uno terriblo tziboulado!
1-Testimoniatge del 20 de julhet de 2019 d'Alòi Chaineux qu'a escritas qualquas paraulas de la cançon Mon poï, mas li dona un autre títol: Tu ma vielha Dordonha.
2-L'union Sarladaise, 28 de març de 1920.
3-Librairie E. Carrère, place de la cité, Rodez, 1892 (imprimerie Jules Bardoux, Villefranche-de-Rouergue).
Bibliografia de Leon Granalha
Ol Perigor négré e Qualcos espigos, Poésies patoises de La Pontonnerie du Castelglorieux, Bordeaux, Gounouilhou Libourne, G. Maleville, 1902, 144 paginas.
Moun gabelet Moun poï, musica de Jean Darquier, Sarlat, 1908.
Sources
- Una interpretacion enregistrada de Mon Poï per un grop de musica sarladés Les pastoureaux du Périgord (Fin de las annadas 1970).
- Necrologia de Leon Grenalha dins lo jornal L'Union Sarladaise del 28 de març de 1920.
- Testimoniatge d'Alan Grenalha son reire petit filh de Sarlat, interrogat lo 20 d’agost de 2020.
- Traduccion dels poemas de Leon Grenalha per Sergi Lespinasse et Paulette André.
- Dictionnaire des auteurs de langue d’oc de 1800 à nos jours, Jean Fourié, Felibrige Edicioun 2009, p. 161.
- Le Bournat, école félibréenne du Périgord, Jean-Claude Dugros, Lo Bornat dau Perigòrd, 2001.
- Lou Bournat (avril/juin 1920, p. 313 et juillet/ sept de 1932, p.376).
- Tres pouetas sarladais, discours de Jean de Boisson, in Le Périgourdin de Bordeaux, 1933.
- Lo païsan poèta, de Serge Lespinasse pour l'A.S.C.O., in L'Essor Sarladais du 13 juin 2014.
- Témoignage écrit (20 juillet 2019) d'Eloi Chaineux qui a écrit quelques paroles de la chanson Mon poï qu'il nomme autrement (Tu ma vielha Dordonha).
- Programme de la félibrée de Sarlat de 1908.
- Acte de naissença de Leon Grenalha, Archives de la Dordogne, registre d’état-civil de Carsac.
- Signatura de Leon Grenalha sus un exemplari del libre D'al brès a la toumba, de l'abat Justin Bessou.
| Français | Occitan | Escrivètz-nos