Sarrieu, Bernard (1875-1935)

Bernard Sarrieu es lo fondator en 1904 de l'Escòlo deras Pirenéos, escòla felibrenca dels Pirenèus centrals fòrça activa pendent lo sègle XX. Majoral del Felibritge, es conegut per èsser estat un animator polivalent e zelat de la renaissença gascona.

Identitat

Formas referencialas

Sarrieu, Bernard (1875-1935)

Elements biografics

Nasquèt lo 29 de junh de 1875 a Montalban. Son paire èra professor e director a l'Escòla Normala de Montalban, mas l'ostal familial èra dempuèi mai d'una generacion a Sent Mamet.
Sarrieu foguèt un escolan brilhant, bachelièr de retorica e de filosofia amb mencion, admés a la 4ena plaça sus 24 admeses al concors d'entrada de l'Escòla Normala Superiora a 17 ans. Dintrèt a l'Escòla a 19 ans, aprèp dos ans de malautiá.
Foguèt « camarada de promocion » de Charles Péguy¹ (Feuillets mensuels, 1958 : p. 136). Es malaisit de saupre quinas foguèron lors relacions, mas se pòdon pas negar de sensibilitats comunas catolicas, socialas e mai filosoficas puèi que, se ne cresèm Jean Castex (J. CASTEX, 2001 : p. 329), Sarrieu èra bergsonian, coma Péguy.
Sortiguèt professor de filosofia de sas tres annadas a l'Escòla. Ensenhèt dins diferents licèus fins a Aush puèi Montalban en 1913 (en passant per Quimper). Las annadas luènh de sa tèrra natala representèron per el un exil dolorós.
Sa santat freula lo ralentiguèt encara dins son evolucion professionala e li calguèt esperar 1907 per obténer l'agregacion de filosofia.
Los elògis e omenatges postums descrivon un òme fòrça cultivat, conscienciós, rigorós, curiós de totas las disciplinas (filosofia, matematicas, astronomia, linguistica, musica, istòria, etnologia, etc.), coneisseire de mantuna lenga romanica e germanica, acarnassit al trabalh e volontari, mas tanben modèst, indulgent, fòrça sensible a las valors crestianas, piós, bon e dubèrt als autres.
Moriguèt de malautiá lo 5 de genièr de 1935 a Montalban e foguèt sepelit a Sent Mamet. Una estela es estada quilhada dins l'òrt de la gleisa. S'i vei un medalhon de bronze amb son retrach, escultat per Jean-Marie Mengue². Una plaça de la vila pòrta lo nom de Bernard Sarrieu, e mai una carrièra de Sent Gaudenç.

Engatjament dins la renaissença d'oc

La lenga de sa familha, de pichòta borgesia, èra pas l'occitan mas lo francés. Foguèt probablament d'ora en contacte amb lo lengadocian a Montalban e amb lo gascon a Sent Mamet. Estacat qu'èra a son terrador s'interessèt, a çò que sembla, tre l'adolescéncia, al parlar de son vilatge. Li calguèt doncas apréner lo luishonés. Desvolopèt mentretant una curiositat pels uses e costumas de son canton.

Felibritge

Aquela curiositat lo menèt a se raprochar del Felibritge. Grand admirator de Mistral e de son òbra, foguèt primièr membre de l'Escolo Moundino de Tolosa, e publiquèt d'articles dins sa revista, Terro d'òc, puèi se donèt per mission de provesir lo Comenge d’una escòla felibrenca. Fondèt en 1904 a Sent Gaudenç l'Escòlo deras Pirenéos, que presentèt coma una sòrre de l'Escole Gastou Febus e de l'Escolo Moundino per lo Comenge, lo Coserans, lo Nebosan, las Quatre Valadas e la Val d'Aran.
N'èra lo secretari-clavaire. Creèt una revista mesadièra, Era Bouts dera Mountanho e un almanac, l'Armanac dera Mountanho.
Faguèt paréisser dins la Revue de Comminges (1904 : p. 62) una presentacion de l'Escòlo novèla en projècte. I expliquèt las rasons d'aquela creacion, los objectius e los estatuts de l'Escòlo. S'i tròba subretot un bon resumit e un condensat de las preocupacions, de las idèias e de la personalitat de Sarrieu, dins un vocabulari e d'associacions de mots que lo revèlan plan. Èra un umanista d’obediéncia prigondament crestiana. Per lo citar, las « costumas tradicionalas », talas coma lo « lengatge [dels] paires », son de « considerar amb respècte e afeccion » ; la lenga d'òc es la « lenga sòrre » del francés. Aqueles dos aspèctes, las tradicions e la lenga, son concebuts dins una logica de desvolopament de las populacions dins l'espaci del viscut, l'environament cultural dirècte, a escala umana, mas en bona intelligéncia amb la nacion francesa e dins l'encastre mai larg d’aquesta. Sarrieu parlava coma la màger part de sos contemporanèus de la « granda » e de la « pichòta » patrias.
Dins sa volontat de « sauvar » la lenga, aviá mai que tot, lo suènh de las populacions dins una amira tan sociala (lo « ben estar », la « prosperitat », « l'instruccion », la dignitat d'un biais general) coma morala (la « mentalitat », las « mors »). De notar tanben los mots qu'emplegava per parlar de la lenga e de son espaci : parlava a una escala larga de la « lenga d'òc » (pas d'occitan, reprenguèt las nocions de « lenga d'òc » e « lenga d'oïl »), que se parla en « Occitania ». A una escala mai locala parlava de « dialèctes » (lo gascon, lo provençal, etc.) amb de « jos-dialèctes » (lo luishonés, l'aranés, lo tolosan, etc.). Parlava d'una « òbra d'union regionala » sens volontat d'uniformitat mas amb un desir de coneissença mutuala.
Sarrieu aviá fòrça ambicion per son Escòlo, que voliá una digna discipla del Felibritge de Mistral. Encoratgèt las iniciativas de tota mena e donèt l'exemple el-meteis. Organizèt de felibrejadas, de fèstas de Santa-Estèla, de concorses de costums locals, de representacions de grops folclorics, de Jòcs Florals, concorses importants de creacion literària (poesia, pròsa, subjèctes d'istòria locala, etc) dubèrts tanben a las escòlas dins l'amira de la transmission de la lenga als mai joves.
Una de sas preocupacions màgers èra precisament l'ensenhament de la lenga d'òc a l'escòla.
Èra totjorn en cèrca de novèls collaborators e contributors. Un musèu e un teatre gascons serián demorats a sa mòrt en l'estat de projècte (J.-L. de LA VERDONIE, 1935 : p. 30).
Per çò que concernís la grafia, son modèl de referéncia èra la grafia dicha « mistralenca ». Pasmens aquesta li semblava pas sufisenta per representar la realitat de las prononciacions dels diferents parlars de la lenga d'òc, en particular del gascon. Meritava, segon el, d'èsser ameliorada en prenent en consideracion los diferents modèls etimologics e fonetics a disposicion.
Publiquèt vèrs 1924 una brocadura titolada La graphie de la langue d'oc et la langue commune d'Occitanie.
Al moment de la polemica sus la reforma dels estatuts del Felibritge en 1905, Sarrieu se posicionèt en favor del Capolièr Devoluy e de son projècte.
Son engatjament dins lo Felibritge foguèt coronat per sa nominacion al majoralat en 1910 amb la Cigalo dis Aupiho.

Societats sabentas

Sarrieu fasiá partida de mantuna societat sabenta. Foguèt sòci de l'Académie de Montauban de 1913 fins a sa mòrt (secretari fins a 1929), de la Société archéologique de Tarn-et-Garonne (dins la quala frequentava Antonin Perbòsc), de la Société des Études du Comminges, e mai precisament del comitat que s'entrevava de toponimia e topografia pirenenca ; foguèt primièr vice-president de la societat Julien Sacaze³ dempuèi de la creacion d'aquesta en 1922 fins a sa pròpria mòrt.
Publicava dins mantuna revista sabenta e fasiá de comunicacions dins de congrès scientifics.
Aquel multi-engatjament es representatiu de sa volontat de crear de palancas, de rets e subretot d'investir la cultura e la coneissença locala dins d'iniciativas eruditas e transdisciplinàrias.

Son òbra : produccion e recepcion

L'ensemble de son òbra es bilingue. Sarrieu emplegava tant l'occitan coma lo francés, amb una neta preferéncia per l'occitan dins sas produccions literàrias e al contrari una predominança del francés dins los articles e las comunicacions.
Son òbra literària occitana se compausa majoritàriament de poesia e teatre publicats a despart, de cançons (paraulas e musica) e de pròsas cortetas publicadas dins la revista e l'almanac de l'Escòlo.Foguèt premiat als Jòcs Florals de l'Escolo Moundino en 1902 per sa pèça Era Garlando, reçaupèt l'Aiglentina d'argent en 1907 als Jòcs Florals de Tolosa per Imnes d'Amou e lo Prèmi Pujol en 1912 per Era Pireneido, epopèa en mai de 30000 vèrses e 12 cants sus de guèrras (fictivas) entre pòbles pirenencs a la debuta de nòstra èra.
Granda part de l'òbra de Sarrieu demorèt a l'estat de manescrich.
Son òbra erudita tracha d'una granda varietat de subjèctes :
- estudis de linguistica romanica, e mai particularament sus la descripcion del luishonés (morfologia, sintaxi, fonologia, lexic, etc.) ;
- un diccionari sabent del luishonés (etimologia, comentaris, illustracions, etc.) demorat a l'estat de manescrich e conservat als archius de Sent Gaudenç ;
- d'estudis d'onomastica e subretot de toponimia e de topografia pirenencas fondats sus sas coneissenças de las lengas ancianas e modèrnas ;
- d'estudis d'istòria locala e d'etnografia ;
- d'edicions sabentas de tèxtes ancians, coma per exemple La Margalide Gascoue (1604) del poèta Bertrand Larade (Monrejau, 1581-ca 1635) ;
- de publicacions d'òbras contemporanèas d'autors gascons (« revistas e corregidas » de sa man).
Reçaupèt en 1900 lo prèmi Boucherie de la Société des Langues Romanes per son memòri sul parlar de Banhèras de Luishon.
Per çò qu'es de sa recepcion, sembla que sa produccion literària es pas estada tant estimada coma son implicacion dins de tascas linguisticas, e mai largament eruditas.
De mond coma lo romanista Jules Ronjat (1864-1925) o l'agregat d'istòria Raymond Lizop (1879-1969), president de l'Escòlo e amic de Sarrieu, en li reconeissent d'unas qualitats literàrias, regretèron que consacrèsse pas mai son temps a son trabalh de collectatge e descripcion dels parlars gascons, que lor semblava mai fondamental e urgent.
Sos trabalhs de topografia e toponimia lo metèron en rapòrt amb de linguistas e romanistas coma Edouard Bourciez (1854-1946), Georges Millardet (1876-1953), Maurice Grammont (1866-1946) e Jules Ronjat. Semblèron d'aprovar, dins aquel contèxt, sas analisis linguisticas. Jules Ronjat lo cita dins sa Grammaire istorique des parlers provençaux modernes (1930-1932). Demòra que Sarrieu èra pas linguista e que doncas èra pas esperat d'el l'expertesa d'un linguista.

Bibliografia de l'autor

Monografias

- Era Garlando. Luchon : Impr. Sarthe, 1903
- Piréno : tragedió imitado des tragediéz elleniques : en luchounés, dap còrz en larboustès è muzico. Luchon : Impr. Sarthe, 1903
- Era 'Rrenechénço : coumedió-mouralitat en bèrsi è pròso luchounés è ... franchimant. Luchon : Impr. Sarthe, 1909
- Et perdut : pastouralo luchounéso : En pròso, bèrsi è musico. Luchon : Impr. Sarthe, 1910
- Sans-Parro de Oço : o'r'aparicioun de Sént Betran : dramo coumengés en 5 actes. Luchon : Impr. Sarthe, 1910
- Er'assoumpcioun : mistèri sacrat en 5 cènes : seguit de Ourfèu : allegourio crestiano. Luchon : Impr. Sarthe, 1913
- Sént Mamèt, et gran martir : 260-275 : mistèri en 5 actes, en bèrs. Saint-Gaudens : Abadie, 1914
- Et drac : o'ra carroulho d'or : coumedió-mouralitat en tres actes. Luchon : Impr. Sarthe, 1914
- Edj arroumaire : peçòto coumico en siés tablèus. Luchon : Impr. Sarthe, 1922

Articles e brocaduras

- « Le parler de Bagnères-de-Luchon et de sa vallée », in Revue des langues romanes, T. 45, 1902. Véser la ressorsa en linha sus Occitanica
- « L’ "Ecole des Pyrénées" : Projet de Félibrige commingeois & Couseran », in Revue de Comminges, 1904. Véser la ressorsa en linha sus Occitanica
- Une langue vivante méconnue : la langue d'oc : Discours prononcé à la distribution des prix du Lycée d'Auch le 31 juillet 1909. Auch : Impr. T. Bouquet, 1909
- Latin et gascon : communication faite au congrès de l'Union Historique et Archéologique du Sud-Ouest à Bayonne et Biarritz, août 1911. Biarritz : Impr. E. Soulé, 1912
- Une difficulté du problème régionaliste. Montauban : G. Forestié, 1916
- L'enseignement de la langue d'Oc : son intérêt, son intégralité, sa portée. Toulouse : Privat, 1923
- L'enseignement et les divisions universitaires au point de vue régionaliste. Toulouse : Privat, 1923
- La graphie de la langue d'Oc et la langue commune d'Occitanie. Bordeaux : éd. de la "Revue Méridionale, [1924]
- L'assimilation des étrangers en France et particulièrement dans le Midi. Montauban : G. Forestié, 1924
- Le docteur Cator : félibre gascon : Sa vie et son œuvre. Toulouse : Sentein, 1924
- « La langue locale à l'école pour le français et pour elle-même : le breton, le basque, la langue d'oc », in La Terro d'Oc (Toulouse), 1926
- « Observations sur l'enseignement de la langue d'Oc », in Bulletin de la Société gersoise des études locales, 1929
- Era Bouts dera Mountanho. Véser los numeros disponibles en linha sus Occitanica

1. Charles Péguy (1873-1914), intellectual engatjat e escrivan. ↑

2. Jean-Marie Mengue (1855-1939), escultor francés nascut a Banhèras de Luishon. ↑

3. Julien Sacaze (1847-1889) èra un erudit especializat dins l'Antiquitat dels Pirenèus e foguèt lo fondator de la Société des Études du Comminges e de sa revista, la Revue de Comminges
Veire sa Vida en linha a l'adreiça : https://vidas.occitanica.eu/items/show/2105. ↑

Ajoutez un lien vers cette biographie à vote site

Copiez le code ci-dessous pour l'intégrer à votre page web